Türkiye’nin taraf olmadığı Espoo Sözleşmesi Şubat 1991’de Rio Konferansı hazırlıkları sırasında Espoo’da kabul edilmiş ve Eylül 1997’de yürürlüğe girmiştir.

İHOP tarafından gerçekleştirilen gayriresmi tercüme: 1733290_pdf_web_ESPOO_TR

Sözleşmenin orjinal dildeki versiyonu: 1733290_pdf_web_ESPOO

Danimarka’da 25 Haziran 1998 tarihinde yapılan Aarhus Sözleşmesi, Avrupa’da sağlıklı bir çevre hakkını açıkça tanıyan ilk uluslararası yasal belgedir. Hem bir çevre sözleşmesi hem de hükümetin hesap verebilirliği ve şeffaflığına odaklanan bir insan hakları sözleşmesi olarak hizmet eden kapsamlı bir anlaşmadır. Sözleşme 2001 yılının Ekim ayında yürürlüğe girmiştir. Türkçe tercümesine buradan erişilebilir: AARHUS_TR.

Türkiye’nin henüz tarafı olmadığı Sözleşme, Tarafların bilgi toplamasını ve kamuya açıklamasını ve özel taleplere yanıt vermesini gerektirmektedir. Her bir Tarafın üç ila dört yıllık aralıklarla çevrenin durumu hakkında bir ulusal rapor hazırlaması ve dağıtması gerekmektedir. Buna ek olarak, çevre ile ilgili yasama ve politika belgelerini, antlaşmaları ve diğer uluslararası belgeleri dağıtması gerekmektedir. Taraflardan her biri, kamu makamlarının, talep üzerine, talepte bulunan kişiye, talepte bulunan kişinin bir menfaat belirtmesine gerek olmaksızın çevresel bilgi sağlamasını temin etmelidir. Talep üzerine bilgi sağlamanın yanı sıra, Taraflardan her biri, kamu makamlarının işlevleriyle ilgili çevresel bilgileri toplamasını ve güncellemesini temin etmede pro-aktif olmalıdır. Bu, her bir Tarafın çevreyi önemli ölçüde etkileyebilecek önerilen ve mevcut faaliyetler hakkında bilgi edinmek için zorunlu sistemler kurmasını gerektirmektedir.

Madde 4(4), diğer siyasi, ekonomik ve hukuki menfaatler ışığında, bilgilendirme yükümlülüğüne ilişkin çeşitli istisnalar içermektedir. Muaf olmayan bilgilerin muaf bilgilerden ayrılabildiği durumlarda, bu bilgiler açıklanmalıdır (Madde 4(6)). Hükümet ayrıca insan sağlığına veya çevreye yönelik yakın bir tehdide ilişkin her türlü bilgiyi açıklamakla yükümlüdür (Madde 5(1)(c)).

Madde 5(6), Tarafların, faaliyetleri çevre üzerinde önemli bir etkiye sahip olan işletmecileri, eko-etiketleme, eko-denetim veya benzeri yollarla, faaliyetlerinin ve ürünlerinin çevresel etkileri hakkında kamuoyunu düzenli olarak bilgilendirmeye teşvik etmelerini gerektirmektedir. Taraflar ayrıca ürünlerle ilgili tüketici bilgilerinin erişilebilir olmasını sağlamalıdır.

Madde 6 ila 8 halkın katılımını garanti altına almakta ve Sözleşme Ekinde listelenen endüstriyel, tarımsal ve inşaat faaliyetlerinin yanı sıra çevre üzerinde önemli bir etkisi olabilecek diğer faaliyetler için izin verilip verilmeyeceği veya iznin yenilenip yenilenmeyeceği konusunda kararlar alınırken bunu gerektirmektedir. Özellikle, kamuoyu sürecin erken aşamalarında bilgilendirilmeli ve yorumlarını hazırlamaları ve yapmaları için yeterli zaman verilmelidir. Süreç boyunca, halkın projeyle ilgili tüm bilgilere erişimi olmalıdır. Halkın katılımı yazılı olarak, duruşmalarda veya sorular yoluyla gerçekleşebilir. Karar verilirken tüm kamu yorumları, bilgileri, analizleri ve görüşleri dikkate alınmalıdır. Tüm kararlar, kararın dayandığı gerekçeler ve değerlendirmelerle birlikte kamuoyuna açıklanmalıdır. Ayrıca Sözleşme, çevresel plan, program, politika, yasa ve yönetmeliklerin hazırlanmasında halkın katılımını gerektirir.

Madde 9, yargılamaların kanunla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir organ önünde yapılmasını şart koşarak adalete erişimi mümkün kılar. Her bir Taraf, talep edilen bilgilerin reddedilmesi, faaliyetlere izin verilmesiyle ilgili herhangi bir eylem veya ihmal için bir çözüm yolu ve “özel kişiler ve kamu makamları tarafından çevreyle ilgili ulusal yasalarının hükümlerine aykırı eylem ve ihmaller” için yargısal denetim sağlamalıdır. İzin prosedürlerine veya sonuçlarına itiraz etme hakkı, yeterli menfaati olan veya bir hakkın zedelenmesini sürdüren kamu üyeleriyle sınırlıdır; ancak Sözleşme, çevresel sivil toplum kuruluşlarının bu amaçla yeterli menfaate sahip “kabul edileceğini” öngörmektedir.

Bu Sözleşme, 09.01.1984 tarih ve 84/7601 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanarak, 20.02.1984 tarih ve 18318 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmıştır.avrupa yana hayatı

Sözleşmenin Amacı

Sözleşme, yabani flora ve fauna türleri ile bunların yaşam alanlarının korunmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Eklerde belirtilen nesli tükenmekte olan ve hassas göçmen türler de dahil olmak üzere nesli tükenmekte olan ve hassas türlere özel önem verilmektedir.

Taraflar, yabani flora ve fauna türlerinin yaşam alanlarının korunmasını sağlamak için tüm uygun önlemleri almayı taahhüt ederler. Bu tür önlemler, yabani flora ve faunanın korunmasına özellikle dikkat edilerek, Tarafların planlama ve kalkınma politikalarına ve kirlilik kontrolüne dahil edilmelidir. Taraflar, yabani flora ve fauna türleri ile bunların yaşam alanlarının korunması ihtiyacına ilişkin eğitimi teşvik etmeyi ve genel bilgileri yaymayı taahhüt ederler.

Sözleşme, Tarafların delegeleri tarafından temsil edildiği bir Daimi Komite kurar. Komite’nin başlıca görevi, yabani floranın gelişimi ve ihtiyaçlarının değerlendirilmesi ışığında bu Sözleşme’nin hükümlerini izlemektir. Bu amaçla, Daimi Komite özellikle Taraflara tavsiyelerde bulunma ve bu korunan türlerin belirtildiği eklerde değişiklik yapma yetkisine sahiptir.

Sözleşme Kapsamında Raporlama

Bern Sözleşmesi kapsamında farklı raporlama türleri vardır, ancak bunlardan sadece bir tanesi sözleşme hükümleri uyarınca zorunludur. Bu, Madde 9’da belirtilen katı hüküm ve koşullara uygun olarak Sözleşme hükümlerine istisna getiren tüm Tarafların her iki yılda bir Sekretaryaya sunması gereken “iki yıllık raporlar” sistemidir. Bu raporlar, Sözleşme kapsamındaki türlerin ve habitatların korunmasına yönelik genel yükümlülüğe getirilen istisnaların etkisinin bilimsel bir değerlendirmesini içermelidir. İki yılda bir hazırlanan raporlar, incelenmek üzere her yıl Daimi Komite’ye sunulur.

Ayrıca taraflar, gönüllülük esasına dayalı olarak her dört yılda bir Sözleşme’nin ulusal düzeyde uygulanmasına ilişkin “genel raporlar” sunmaya davet edilmektedir.

Ayrıca, Sözleşme kapsamında oluşturulan Uzman Grupları da hem Antlaşma’nın hem de Daimi Komite tarafından kabul edilen Tavsiye Kararlarının uygulanmasını izlemektedir. Bunlar, türlerin veya habitatların koruma durumu veya belirli koruma zorlukları ile ilgilidir.

Son olarak Daimi Komite, bağımsız uzmanlar tarafından hazırlanan yasal ve politik raporları analiz ederek Sözleşmenin bir taraf ülkedeki uygulamasını gözden geçirebilir.

Bern Sözleşmesi’nin standartları belirlemek ve rehberlik üretmek için kullandığı resmi araç, Daimi Komite tarafından yıllık toplantılarında kabul edilen ‘tavsiye kararları’dır.

Tavsiyeler, Sözleşme kapsamında geliştirilen politika rehberliğini onaylar ve genellikle Taraflardan, kabul edilen araçlar (Tür Eylem Planları, Davranış Kuralları, Kılavuzlar, vb.) temelinde ulusal düzeyde harekete geçmelerini ister. Bunlar yasal olarak bağlayıcı değildir, ancak STK’ların katılabildiği ve gelişmelere tanıklık edebildiği Tarafların yıllık toplantılarında kabul edilmiş olmanın ağırlığını taşırlar. Buna ek olarak, Daimi Komite’nin tavsiyeleri, diğer sözleşmeler ve STK’lar da dahil olmak üzere gözlemcilerin tam katılımıyla, Büro ve Komite’nin kendisi tarafından sıklıkla gözden geçirilir ve takip edilir.

Yıllar içinde Sözleşme, Avrupa’nın yabani fauna, flora ve doğal yaşam alanlarının en iyi şekilde nasıl korunacağı ve biyolojik çeşitliliğin karşı karşıya olduğu bazı ana tehditlerin nasıl ele alınacağı konusunda önemli sayıda rehber geliştirmiştir. Sözleşme ayrıca, taraflar için yeni ortaya çıkan konularda, bunlar katı bir yasal yaklaşım için ‘hazır’ olmadan çok önce rehberlik sağlayarak doğa korumaya yönelik daha ‘stratejik’ bir yaklaşım geliştirmiştir. Bu tür araçlara örnek olarak 2003 tarihli İstilacı Yabancı Türlere ilişkin Avrupa Stratejisi ve 2006 tarihli Omurgasızların Korunmasına ilişkin Avrupa Stratejisi verilebilir.

Bu yeni standartların geliştirilmesinde kilit rol, Sözleşme kapsamında kurulan ve özellikle kuş, bitki, memeli, omurgasız, amfibi ve sürüngen türlerinin korunması, istilacı yabancı türlerin kontrolü ve habitat koruma konularını kapsayan tematik Uzman Gruplarına düşmektedir.

Daha fazla bilgi için bkz. Convention on the conservation of European wildlife and natural habitats (Bern Convention) – Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats (coe.int)